Η ξιφασκία αποτελεί άθλημα χειρισμού (εκπαιδευτικού) ξίφους, που ασκείται με τρία διαφορετικά μέσα:
- Το ξίφος ασκήσεως,
- το ξίφος μονομαχίας και
- τη σπάθη (άσκησης).
Κάθε μέσο από τα παραπάνω έχει το δικό του στυλ και έναν σύνολο κανόνων αποκλειστικά δικό του. Ο στόχος κάθε αθλητή είναι ο ίδιος για όλα τα ασκούμενα μέσα, να χτυπήσει κάποιος τον αντίπαλο χωρίς να χτυπηθεί.
- Σημειώνεται ότι η ξιφασκία είναι διαφορετική της ξιφομαχίας. Η μεν πρώτη είναι εξάσκηση χειρισμού ξίφους, από τον ξιφιστή, η δε δεύτερη είδος μονομαχίας ξιφομάχων όπου κάθε κτύπημα μπορεί να επιφέρει τραυματισμό, ακρωτηριασμό μέχρι και θάνατο. Σήμερα το είδος αυτό σε πολεμικές συγκρούσεις έχει εκλείψει, αλλά και η ιδιωτική αναμέτρηση μονομαχία αποτελεί ποινικό αδίκημα. Συνέπεια αυτών είναι οι όροι αυτοί να συγχέονται.
Ο αγώνας
Ο αγώνας γίνεται σε δύο φάσεις: στη φάση των ομίλων και σε αυτή των αγώνων άμεσου αποκλεισμού.
Αρχικά οι ξιφομάχοι χωρίζονται σε ομίλους μέχρι το πολύ επτά ατόμων και αγωνίζονται με όλους τους αθλητές του ομίλου που μετέχουν. Οι ξιφομάχοι έχουν τρία λεπτά για να πετύχουν πέντε κτυπήματα που απαιτούνται για να κερδίσουν τον αγώνα. Αν τελειώσει ο αγώνας και κανένας αθλητής δεν έχει πετύχει τα πέντε κτυπήματα κερδίζει ο αθλητής που έχει πετύχει τα περισσότερα. Αν το σκορ είναι ισόπαλο ο αγώνας παρατείνεται για ένα λεπτό, μέχρι ο ένας αθλητής να χτυπήσει πρώτος τον άλλο. Αν και πάλι δεν υπάρξει νικηφόρο χτύπημα, νικητής αναδεικνύεται αυτός που κέρδισε το σχετικό πλεονέκτημα, σε κλήρωση πριν τη διαδικασία της παράτασης.
Από την παραπάνω διαδικασία προκύπτει η αρχική κατάταξη των αθλητών, σύμφωνα με την αναλογία νικών/ηττών και τη συνολική διαφορά των πόντων που έδωσε και δέχτηκε ο κάθε αθλητής.
Με βάση την κατάταξη, ακολουθούν αγώνες άμεσου αποκλεισμού, ώστε οι αθλητές να μειώνονται σταδιακά από 128 σε 64 ,32, 16, 8 κλπ. Οι αγώνες αυτοί απαιτούν 15 κτυπήματα, σε χρόνο 9 λεπτών (3 γύροι των 3 λεπτών με 1 λεπτού ενδιάμεσα διαλείμματα). Σε περίπτωση ισοπαλίας, επαναλαμβάνεται η διαδικασία της παράτασης.
Αγωνιστικός Χώρος
Ο αγωνιστικός χώρος για αγώνες ξιφασκίας είναι η πίστα μήκους 14 μέτρων και πλάτους 2 μέτρων. Οι ξιφομάχοι πρέπει να παραμείνουν στην πίστα ή στον αέρα για να πετύχουν τα κτυπήματα. Ποινές επιβάλλονται αν κάποιος βγει από το μήκος ή το πλάτος της πίστας. Προειδοποιητικές γραμμές είναι σημειωμένες κοντά στο τέλος της πίστας και στις θέσεις εκκίνησης. Για το Ξίφος ασκήσεως στο ένα μέτρο, για το Ξίφος μονομαχίας και τη Σπάθη στα δύο μέτρα. Αν ένας ξιφομάχος υποχωρήσει πίσω από την τελευταία γραμμή, τότε χρεώνεται με ένα κτύπημα.
Οι ξιφομάχοι προσπαθούν να κρατήσουν μια ασφαλή απόσταση ο ένας από τον άλλο. Στη συνέχεια προσπαθούν να μειώσουν την απόσταση, διασπώντας ταυτόχρονα την άμυνα του αντιπάλου για να αποκτήσουν το πλεονέκτημα για την επίθεση. Η ξιφασκία είναι από τα ασφαλέστερα αθλήματα. Τα ατυχήματα είναι εξαιρετικά σπάνια και αφορούν συνήθως σε κακώσεις των κάτω άκρων (δεν οφείλονται στη χρήση του όπλου). Η λευκή στολή είναι σχεδιασμένη για να επιτρέπει στον αθλητή άνεση κινήσεων και να τον προστατεύει από τυχόν τραυματισμό. Η μάσκα, η βέστα, το επιστήθιο, το παντελόνι και το ξίφος πρέπει να πληρούν όλες τις προδιαγραφές ασφαλείας όσον αφορά τη δύναμη του πλέγματος, την αντοχή της βέστας, του παντελονιού, του επιστήθιου και την ποιότητα της λάμας του ξίφους.
Προστατευτικός Εξοπλισμός
Ο εξοπλισμός στην σύγχρονη ξιφασκία είναι φτιαγμένος από βαμβάκι και νάιλον. Το κέβλαρ προστέθηκε στις καλύτερης ποιότητας στολές έπειτα από το ατύχημα του Smirnov στο παγκόσμιο πρωτάθλημα το 1982 στην Ρώμη. Έχει παρατηρηθεί ότι το κέβλαρ καταστρέφεται από την χλωρίνη και από ακτίνες UV, συνεπώς πλένοντας την στολή ή/και εκθέτοντας την στον ήλιο μπορεί να καταστραφεί.
Τα τελευταία χρόνια άλλα βαλλιστικά υφάσματα, όπως το υψηλής ποιότητας πολυαιθυλένιο, που δεν έχει τα μειονεκτήματα του κέβλαρ, μελετήθηκαν. Επίσης η βέστα (το πάνω μέρος της στολής), το παντελόνι, το επιστήθιο πρέπει να αντέχουν δύναμη έως 800 Newton (1600 Newton για την μάσκα).